W naszych tekstach wspominamy często o rdzennych językach Iberoameryki, dlatego też postanowiliśmy przybliżyć Wam nieco podstawy najważniejszych z nich. Zaczniemy od lekcji keczua!
Keczua (quechua, quichua) to tak naprawdę grupa języków i dialektów występujących aż w sześciu krajach Ameryki Południowej: Peru, Boliwii, Ekwadorze, Chile, Kolumbii i Argentynie, zapoczątkowana najprawdopodobniej w centralnej części Peru. Główny dialekt quechua zwany był też runa simi, co oznacza “język ludzi”, a obecnie jest to najpopularniejszy rdzenny język Iberoameryki, którym mówi około 8-12 milionów osób (w zależności od źródeł), w większości w Peru i Boliwii. W tej lekcji przedstawimy słowa i wyrażenia z najpopularniejszej odmiany keczua, używanej głównie na terenie Peru.
Na początek
Keczua to język dość prosty w wymowie, choć trudności mogą nastręczać niektóre słowa, złożone z wielu afiksów – to język aglutynacyjny, co w praktyce oznacza, że dodając do “rdzenia” poszczególne sufiksy, zmieniamy znaczenie słowa lub wzbogacamy je o nowe informacje gramatyczne. Skomplikowane? Zaraz zobaczycie przykład:
wasi – dom
wasicha – domek
wasichayki – twój domek
wasichaykichik – państwa domek
wasichaykichikkuna – państwa domki
—
Witamy się
Jakie są najbardziej podstawowe zdania, jakie wypowiadamy, kiedy kogoś poznajemy?
Imaynalla kachkanki? [imajnala kaszanki] – Jak się masz?
Allillan, qanri? [alilan, kanri?] – Dobrze, a Ty?
Ñuqapis allillamni kachkani [niukapis alilamni kaszani] – Też mam się dobrze
Iman sutiyki [iman sutijki] – Jak masz na imię?
Ñoqan kani … / Sutiyqa … [niokan kani … / sutijka … ] – Jestem … / Mam na imię …
Maypi tiyakunki? [majpi tijakunki?] – Gdzie mieszkasz?
(…)pi tiyakuni [(…)pi tijakuni] – Mieszkam w …
Warszawapi tiyakuni – Mieszkam w Warszawie
Limapi tiyakuni – Mieszkam w Limie
—
Numery
1 – u’/ huk [u/ huk]
2 – iskai [iskaj]
3 – kimsa [kimsa]
4 – tawa [tała]
5 – pichqa [piczka]
6 – suqta [sukta]
7 – qanchis [kanczis]
8 – pusaq [pusak]
9 – isqun [iskun]
10 – chunka [czunka]
—
Dni tygodnia
poniedziałek – killachay [kijlaczaj]
wtorek – antichay [anticzaj]
środa – qoyllurchay [koljurczaj]
czwartek – illapachay [iljapaczaj]
piątek – chaskachay [czaskaczaj]
sobota – kuychichay [kujcziczaj]
niedziela – intichay [inticzaj]
—
Miesiące
styczeń – kamay raymi [kamaj rajmi]
luty – hatun poqoy [hatun pokoj]
marzec – pauqarwaray [pakarłaraj]
kwiecień – ayriway [ajriłaj]
maj – aymuray [ajmuraj]
czerwiec – inti raymi [inti rajmi]
lipiec – anta situwa [anta situła]
sierpień – qhapaq situwa [kapak situła]
wrzesień – unu raymi [unu rajmi]
październik – qoya raymi [koja rajmi]
listopad – ayamarq’ay [ajamarkaj]
grudzień – qhapaq raymi [kapak rajmi]
—
A na koniec…
Nasza krótka lekcja dobiega końca, mamy nadzieję, że się Wam podobało! Na zakończenie przedstawiamy Wam kilka keczuańskich łamijęzyków!
Chukchu chitacha chukchun chikchi-chikchiqtin, cheqchi-cheqchin chukchu chitacha chukchuqtin.
Kunan tuta kanqa k’ankaq k’akaran kanka k’arak sonqo runapaq.
K’araq sonqo qhari k’asmispalla k’irisqa lloqhakachachinankama k’uytu-k’uytu qharita papatapi.
Źródła:
http://escueladequechua.blogspot.com/2010/02/aprendiendo-mas-palabras-en-quechua.html
http://www.guidebolivia.com/pratique/es_quechua_aymara.htm
http://facultad.pucp.edu.pe/ciencias-sociales/curso/quechua/gramatica2.html
http://apuntesquechua.blogspot.com/
http://idiomaoriginariadequechua.blogspot.com/2014/01/ano-meses-y-estaciones.html
https://es.wikipedia.org/wiki/Lenguas_quechuas