Języki Iberoameryki, cz.1: keczua

W naszych tekstach wspominamy często o rdzennych językach Iberoameryki, dlatego też postanowiliśmy przybliżyć Wam nieco podstawy najważniejszych z nich. Zaczniemy od lekcji keczua!

Keczua (quechua, quichua) to tak naprawdę grupa języków i dialektów występujących aż w sześciu krajach Ameryki Południowej: Peru, Boliwii, Ekwadorze, Chile, Kolumbii i Argentynie, zapoczątkowana najprawdopodobniej w centralnej części Peru. Główny dialekt quechua zwany był też runa simi, co oznacza “język ludzi”, a obecnie jest to najpopularniejszy rdzenny język Iberoameryki, którym mówi około 8-12 milionów osób (w zależności od źródeł), w większości w Peru i Boliwii. W tej lekcji przedstawimy słowa i wyrażenia z najpopularniejszej odmiany keczua, używanej głównie na terenie Peru.

Na początek

Keczua to język dość prosty w wymowie, choć trudności mogą nastręczać niektóre słowa, złożone z wielu afiksów – to język aglutynacyjny, co w praktyce oznacza, że dodając do “rdzenia” poszczególne sufiksy, zmieniamy znaczenie słowa lub wzbogacamy je o nowe informacje gramatyczne. Skomplikowane? Zaraz zobaczycie przykład:

wasi – dom

wasicha – domek

wasichayki – twój domek

wasichaykichik – państwa domek

wasichaykichikkuna – państwa domki

Witamy się

Jakie są najbardziej podstawowe zdania, jakie wypowiadamy, kiedy kogoś poznajemy?

Imaynalla kachkanki?  [imajnala kaszanki] – Jak się masz?

Allillan, qanri? [alilan, kanri?] – Dobrze, a Ty?

Ñuqapis allillamni kachkani [niukapis alilamni kaszani] – Też mam się dobrze

Iman sutiyki [iman sutijki] – Jak masz na imię?

 Ñoqan kani … / Sutiyqa … [niokan kani … / sutijka … ] – Jestem … / Mam na imię …

Maypi tiyakunki? [majpi tijakunki?] – Gdzie mieszkasz?

(…)pi tiyakuni [(…)pi tijakuni] – Mieszkam w …

Warszawapi tiyakuni – Mieszkam w Warszawie

Limapi tiyakuni – Mieszkam w Limie

Numery

1 – u’/ huk [u/ huk]

2 – iskai [iskaj]

3 – kimsa [kimsa]

4 – tawa [tała]

5 – pichqa [piczka]

6 – suqta [sukta]

7 – qanchis [kanczis]

8 – pusaq [pusak]

9 – isqun [iskun]

10 – chunka [czunka]

Źródło: Photobay
Źródło: Photobay

Dni tygodnia

poniedziałek – killachay [kijlaczaj] 

wtorek – antichay [anticzaj]

środa – qoyllurchay [koljurczaj]

czwartek – illapachay [iljapaczaj]

piątek – chaskachay [czaskaczaj]

sobota – kuychichay [kujcziczaj]

niedziela – intichay [inticzaj]

Miesiące

styczeń – kamay raymi [kamaj rajmi]

luty – hatun poqoy [hatun pokoj]

marzec – pauqarwaray [pakarłaraj]

kwiecień – ayriway [ajriłaj]

maj – aymuray [ajmuraj]

czerwiec –  inti raymi [inti rajmi]

lipiec – anta situwa [anta situła]

sierpień – qhapaq situwa [kapak situła]

wrzesień – unu raymi [unu rajmi]

październik – qoya raymi [koja rajmi]

listopad – ayamarq’ay [ajamarkaj]

grudzień – qhapaq raymi [kapak rajmi]

A na koniec…

Nasza krótka lekcja dobiega końca, mamy nadzieję, że się Wam podobało! Na zakończenie przedstawiamy Wam kilka keczuańskich łamijęzyków!

Chukchu chitacha chukchun chikchi-chikchiqtin, cheqchi-cheqchin chukchu chitacha chukchuqtin.

Kunan tuta kanqa k’ankaq k’akaran kanka k’arak sonqo runapaq.

K’araq sonqo qhari k’asmispalla k’irisqa lloqhakachachinankama k’uytu-k’uytu qharita papatapi.

Źródła:

http://escueladequechua.blogspot.com/2010/02/aprendiendo-mas-palabras-en-quechua.html

http://www.guidebolivia.com/pratique/es_quechua_aymara.htm

http://facultad.pucp.edu.pe/ciencias-sociales/curso/quechua/gramatica2.html

http://apuntesquechua.blogspot.com/

http://idiomaoriginariadequechua.blogspot.com/2014/01/ano-meses-y-estaciones.html

https://es.wikipedia.org/wiki/Lenguas_quechuas

Quechua, el idioma de los Incas