Qhapaq Ñan, czyli…?

Zdecydowanie jednym z najistotniejszych osiągnięć Inków było stworzenie sieci komunikacyjnej znanej pod nazwą Qhapaq Ñan, która miała na celu usprawnienie organizacji państwa, przyspieszenie ekspansji terytorialnej i nie tylko. W skład owej sieci wchodziły drogi, mosty i tampu (rodzaj zajazdów – zlokalizowane przy drogach miejsca, w których magazynowano produkty; miały zaopatrywać wojsko i urzędników). Oczywiście, droga nie była wynalazkiem inkaskim, ponieważ z pewnością wcześniejsze społeczności tworzyły sieci dróg w celach handlowych czy komunikacyjnych, łącząc ze sobą podbite tereny. Drogi były również użytkowane przez pielgrzymów udających się do centrów ceremonialnych takich jak Pachacamac czy Maucallacta.

W trakcie rozwoju Imperium Inków sieć komunikacyjna znacznie się rozrosła. John Hyslop podaje, że łączna długość mogła sięgać 40 tysięcy kilometrów. System ten stał się podstawą infrastruktury w państwie inkaskim oraz niezwykle użytecznym narzędziem do zarządzania terytorium. Po pierwsze, drogami mogła przemieszczać się inkaska armia, co umożliwiało coraz dalszą ekspansję. Po drugie, w dużym stopniu ułatwiono przepływ różnorakich towarów pochodzących z najdalszych części imperium. Kolejną grupą, która korzystała z systemu, byli pracownicy administracji, a także najistotniejsi użytkownicy, czyli chasqui (gońcy czy też posłańcy, którzy przenosili ustną korespondencje i rozkazy – w zależności od potrzeb – pomiędzy najważniejszymi dostojnikami w państwie). Do ich obowiązków należał również transport quipu (system węzłowy, służący do zapisu danych), dzięki któremu przekazywali informacje pomiędzy różnymi ośrodkami. Prawda jest taka, że system Qhapac Ñan pomagał w zaspokojeniu potrzeb większości społeczeństwa inkaskiego.

Inkowie prawdopodobnie nigdy nie wytyczali dróg według jednego projektu, lecz starali się je wpasować w zastany krajobraz. Choć próbowano budować drogi w linii prostej, nie było to możliwe poza obszarami płaskowyżu czy wybrzeża. Wytyczając drogę unikano nagłych zakrętów czy diametralnych zmian kierunku, co było niezwykle trudnym zadaniem w warunkach andyjskich.

Mosty inkaskie były zazwyczaj równe. Konstruowane z pni drzew, kiedy odległość między brzegami była niewielka lub z linowe w sytuacji, gdy niemożliwym było użycie pnia. Przykładem przeprawy zrobionej z lin jest Oroya, którą Bernabé Cobo, hiszpański misjonarz, opisywał jako „zrobioną z trawy ichu, grubą jak ludzka noga; lina była przymocowywana do skały lub podstawy obu brzegów. Do niej przywiązywano następnie kosz z uchwytem, w którym mogła się zmieścić jedna siedząca osoba lub kilka na stojąco. Za pomocą pociągnięć końca cienkiej liny przymocowanej do siedziska kosz przesuwał się na drugi brzeg rzeki”. Co zadziwiające, ten rodzaj transportu do dziś jest użytkowany w Andach (co jest widoczne na zdjęciu).

Różne czynniki naturalne i kulturowe miały wpływ na lokalizację dróg inkaskich. Niektóre z nich wydają się być ewidentne, z kolei inne zupełnie niezrozumiałe i zagadkowe. Na przykład drogi inkaskie mogą przebiegać przez miejsca, do których współczesne drogi czy trakty w ogóle nie miałyby nigdy możliwości dotrzeć. W dużej mierze jest to uwarunkowane faktem, że drogi inkaskie były przeznaczone do użytku pieszego, ewentualnie do transportu  produktów przy wykorzystaniu zwierząt jucznych.

Drogi inkaskie przebiegają przez pustynie, płaskowyże, tereny wyżynne oraz górskie. Na znacznych wysokościach drogi inkaskie zdają się „unikać” przekraczania 5 tysięcy m n.p.m. gdzie warunki bardzo się zmieniają a poziom zaludnienia gwałtownie spada. Bardzo niewiele wiadomo na temat dróg inkaskich powyżej tej wysokości. Prawdopodobnie jakieś istniały, gdyż takie warunki w Andach są raczej powszechne. Prawdopodobnie mogły łączyć ze sobą dwa punkty na znacznych wysokościach z powodu braku jakiegokolwiek innego rozwiązania.

W państwie Inków istniały dwa główne szlaki komunikacyjne. Pierwszy z nich prowadził przez góry z południa na północ, natomiast drugi łączył ze sobą poszczególne doliny na wybrzeżu. Dodatkowo pomiędzy dolinami a szlakami górskimi także istniały drogi (widoczne na zdjęciu z doliny Majes), jak również w kierunku dżungli oraz samego wybrzeża.

Dominika Sieczkowska

Źródła:

Bernabe Cobo, “Inca Religion and Customs”, University of Texas Press, 1990.

John Hyslop, “Sistema vial inkaico Qhapaq Ñan”, Instituto Andino de Estudios Arqueologicos, Lima, 1992.