Z najwyższej półki, cz. I – pierwsi iberoamerykańscy nobliści

„Jakie społeczeństwo, taka literatura” – mawiał Henryk Sienkiewicz. Pamiętajmy o tej maksymie, kiedy sięgniemy po twórczość zagranicznych autorów. Nas z oczywistych względów interesować będzie literatura iberoamerykańska. W tym pojęciu zawierają się wszelkie dzieła, które zostały zapisane w języku hiszpańskim i portugalskim przez pisarzy pochodzących z Ameryki Łacińskiej. Jestem przekonana, że łatwiej będzie zrozumieć ducha kontynentu, jeżeli zanurzymy się w jego poezji. W niej bowiem częstokroć ujawniają się mity ważne dla całego społeczeństwa, a także elementy zbiorowej podświadomości. Dany wiersz może doskonale uwidocznić sytuację kraju, mentalność społeczności i wrażliwość poety. Liryka skrywa w sobie bowiem mistykę miejsca, w którym powstała. Jest to spowodowane tym, że miejsce urodzenia i wychowania stygmatyzuje człowieka na zawsze. By rozpoznać to zbiorowe piętno, by przybliżyć się do sposobu rozumowania tamtejszych społeczności, może warto rozpocząć rozważania od przedstawienia sylwetek „pisarzy z najwyższej półki”, czyli laureatów prestiżowej Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, reprezentujący ducha całego kontynentu, o czym świadczą przyznane im nagrody. Przed Wami krótka charakterystyka każdego z noblistów która, mam nadzieję, zachęci Was do odwiedzenia biblioteki czy księgarni i zagłębienia się w literaturę tego obszaru.

Gabriela_Mistral_1945
Gabriela Mistral
Źródło: wikipedia.org

Pierwszą laureatką pochodzącą z Ameryki Łacińskiej była chilijska poetka Gabriela Mistral (właściwie Lucila de María del Perpetuo Socorro Godoy Alcayaga). Nagrodę odebrała w 1945 roku za „poezję prawdziwego uczucia, czyniącą jej imię symbolem idealistycznych dążeń dla całej Ameryki Łacińskiej”. Wiersze zaczęła pisać pod wpływem traumy, jaką była dla niej samobójcza śmierć narzeczonego. Jej twórczość, zawarta zaledwie w pięciu tomach wierszy, naznaczona jest silną kobiecą wrażliwością. Poezja Gabrieli Mistral to poezja gorącej miłości do osoby, której śmierć nie przerwała uczucia, lecz zamieniła w obsesję miłości do innych ludzi, dzieci, krajobrazu ojczyzny, całej ludzkości. Przez to cierpienie, którego doświadczyła, zalicza się ją do najbardziej autentycznych poetów Ameryki Łacińskiej.

Miguel Ángel Asturias Źródło: wikipedia.org
Miguel Ángel Asturias
Źródło: wikipedia.org

Dwudziestoletnie oczekiwanie zaowocowało tym, że w 1967 roku literackiego Nobla otrzymał Miguel Ángel Asturias z Gwatemali za „wybitne osiągnięcia twórcze, u podłoża których leży zainteresowanie obyczajami i tradycją Indian Ameryki Łacińskiej”. Zainteresowania literackie kierował ku upokarzanym i zniewolonym, pisząc poematy na znak protestu przeciw wszelkim wyzyskom i dyktaturom. W swojej poezji wyrażał także sposób myślenia i nadzieje ludności tubylczej, czyli Majów. Twórczość Asturiasa jest głębokim, wszechstronnym odbiciem rzeczywistości i spraw Ameryki Łacińskiej. W El señor presidente opisał okropności dyktatury, w Hombres de maíz krwawy wyzysk tubylczej ludności, w Los ojos de los enterrados pokazał walkę swego narodu o wolność i ludzką godność.

Pablo Neruda
Pablo Neruda
Źródło: wikipedia.org

Zaledwie kilka lat później, gdyż w roku 1971, nagrodę otrzymał kolejny Chilijczyk − Pablo Neruda − za „poezję, która z nadzwyczajną siłą wyrażała los całego kontynentu”. Jako człowiek z ludu zawsze stawał po stronie katowanych i mordowanych Indian. Ludzkość interesowała go do tego stopnia, że w swoim pamiętniku Confieso que he vivido zapisał:

„Poeta roztacza przed nami galerię widm wstrząsanych żarem i cieniem własnej epoki. Nie żyłem, być może, sobą samym, chyba żyłem życiem innych ludzi […]. Życie przeróżnych ludzi składało się na moje życie: w tym wielość poetyckiego istnienia”.

W tym momencie wspomnieć również można o predylekcji Nerudy do komunizmu i Stalina, do którego skierował nawet jedną ze swych ód… Szczegół ten nie powinien wpływać znacząco na percepcję całokształtu twórczości; traktować go należy raczej jako ciekawostkę niż jako punkt odniesienia w interpretacji pozostałych utworów Nerudy. To, co wysuwa się na plan pierwszy w jego twórczości to skierowanie poezji ku rzeczywistości. Poeta opiewa każdą chwilę i wydobywa poezję z najdrobniejszych przedmiotów. Wystarczy wspomnieć o Odach elementarnych, w których zwraca się między innymi do zupy rybnej, cebuli, zegarka, pomidora czy też wątróbki. Jego poezja jest panoramą przeszłości, przyszłości i teraźniejszości Ameryki Łacińskiej. Patetyzuje zarówno rozwój ogromnego kontynentu, jak i błahostki codzienności.

Zatrzymajmy się w tym miejscu. Ciąg dalszy oczywiście nastąpi, gdyż Ameryka Łacińska zrodziła wielu mistrzów pióra, w tym trzech kolejnych noblistów, których nazwiska z pewnością są wszystkim znane. Są nimi Gabriel García Márquez, Octavio Paz i Mario Vargas Llosa.

Marta Kozieradzka

Bibliografia:

P. Neruda, Wyznaję, że żyłem, tłum. Z. Szleyen.

F. Pacurariu, Literatura Ameryki Łacińskiej, Warszawa 1970.

http://pewnegorazuwchile.co/gabriela-mistral, dostęp 10.10.2013 r.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *