Z najwyższej półki, cz. III – Octavio Paz

Grecki filozof, humanista Renesansu, myśliciel Oświecenia – Octavio Paz

Paz era un hombre con los pies en la tierra y la mirada en las nubes, con grandes ojos para ver y para soñar.

Paz był człowiekiem stojącym mocno na ziemi, ale ze spojrzeniem w chmurach, z wielkimi oczami stworzonymi, aby widzieć i aby śnić1.

José Miguel Oviedo (Historia de la literatura hispanoamericana)

Octavio Paz
Octavio Paz

Niewielu jest takich pisarzy, których można uznać zarazem za wielkim poetów, jak i wielkich eseistów. Jednym z tych wyjątkowych ludzi był Octavio Paz. Urodził się w mieście Meksyk w 1914 roku i już od dzieciństwa interesował się literaturą. Wychowany w domu dziadka w Mixcoac (obecnie część stolicy), źródeł inspiracji szukał w rodzinnej bibliotece, bogatej przede wszystkim w dzieła na temat historii i kultury przedkolumbijskich. Mając zaledwie 17 lat, zakłada pierwsze czasopisma: Barandal i Cuadernos de Valle de México. Namawiany przez matkę, zaczyna również studia na wydziałach Prawa oraz Filozofii i Literatury, których zresztą nigdy nie skończy.

Początkowo mocno związany z ruchami lewicowymi; w 1937 roku wyjechał na Jukatan, aby założyć szkołę dla dzieci robotników i Indian. Jeszcze w tym samym roku po raz pierwszy odwiedza Europę: spędza kilka dni w Paryżu oraz bierze udział w II Międzynarodowym Kongresie Pisarzy i Intelektualistów Antyfaszystów w Walencji (II Congreso Internacional de Escritores e Intelectuales Antifascistas). Piszący już wówczas wiersze, Octavio spotyka tak niesamowite postaci jak Antonio Machado, Pablo Neurda, César Vallejo czy niezbyt znany w Polsce Miguel Hernández. Niemniej jednak, pobyt w ogarniętej wojną domową Hiszpanii otwiera oczy Paza, który zaczyna krytykować bratobójczą walkę oraz marksizm. Spowodowało to zresztą jego konflikt z Nerudą, którego Octavio nazwał ”stalinistą”; ten nie pozostał mu dłużny i określił Paza mianem ”poety zdrajcy”. Sam Paz określił siebie natomiast jako ”rozczarowanego lewicowca”.

Paz wiele podróżował. W 1943 r. przebywał na stypendium w Stanach Zjednoczonych, a po zakończeniu II wojny światowej zamieszkał w Paryżu. Wrócił do Meksyku w 1953 r., gdzie założył grupę literacko-teatralną Poesía en Voz Alta (Poezja na głos). Rozpoczął także współpracę z wieloma czasopismami literackimi. W 1961 r. wraca do Paryża, tym razem jako dyplomata; rok później zmienia placówkę na New Delhi, gdzie poznaje swoją drugą żonę, Maríę José Tramini, z którą pozostał do końca swoich dni (podobno od ślubu w 1964 r. nie rozstali się nawet jeden dzień). Rezygnuje z posady po rozgromieniu protestów studenckich w Tlatelolco, gdzie zginęło prawie 400 osób. Od tego czasu Paz mieszkał w Meksyku.

Trudno jest pisać o tak wybitnym pisarzu i myślicielu. I to nie tylko dlatego, że zbiór jego prac jest tak bogaty – zdarzają się autorzy, którzy mają ogromny dorobek, jednakże tematycznie są ograniczeni. Paz do nich nie należy – poruszył on szerokie spektrum tematów, a jego teksty mają bardzo głęboki wydźwięk filozoficzny. Uważał, że poezja to sposób na poznanie samego siebie, a także Innego. W poezji widział także jedyną możliwość, aby cywilizacja stała się ponownie ludzka. Samotność, możliwość miłości, poznanie siebie i Innego, mityczność języka, świat jako zakodowany tekst, dualizm ciało-dusza. Paz poruszył w swojej poezji niezwykłą ilość tematów niełatwych, także dzięki wpływom ruchów i filozofii, które napotykał na swojej drodze. Podczas pobytu w Paryżu, Meksykanin nawiązał głęboką przyjaźń z ruchem surrealistycznym i jego przedstawicielami (np. z André Bretonem). W Indiach zafascynowała go filozofia buddyzmu i taoizmu; lektury wschodnich dzieł pozwoliły mu także na pewne ”oderwanie” od wszechobecnej kultury Zachodu. Co ciekawe, Paz co jakiś czas wydawał ”wiersze-streszczenia” (”poemas-resúmenes”, w słowach J. M. Oviedo), w których podsumowywał swoje poetyckie doświadczenie do tego momentu. Zmieniał również swoje tomiki wierszy – każde nowe wydanie wnosiło coś nowego, zostawało pozbawione pewnej części wierszy, zmieniała się również kolejność. Według Oviedo, Octavio Paz przez całe życie zastanawiał się nad własną poezją, a zmiany były efektem głębokich przemyśleń i filozoficznych osiągnięć pisarza.

Eseje Paza również należą do głębokich metafizycznie analiz człowieka, jego samotności w dzisiejszym świecie. Swój pierwszy esej, Labirynt Samotności (El laberinto de la soledad), poświęcony został istocie bycia Meksykaninem. Paz sięga do kultur prekolumbijskich, do czasów kolonii i niepodległości aż do Rewolucji Meksykańskiej, interpretuje historię Meksyku w celu analizy tego, czym, kim jest dzisiejszy Meksykanin. Kolejne dzieła to głęboka refleksja nad aktem tworzenia poezji, analiza historii literatury zarówno meksykańskiej, jak i powszechnej, różnice między miłością w literaturze zachodniej i wschodniej (przede wszystkim dotyczące namiętności cielesnej, tak krytykowanej w kulturze chrześcijańskiej i naturalnej w religiach Wschodu). Octavio Paz zajmował się również strukturalizmem językowym, przenosząc go na akt tworzenia poezji.

”Wybór Octavia Paza to pochwała inteligencji”, ”Liryk o wymiarach uniwersalnych” – to jedne z wielu pochwał, które pojawiły się po przyznaniu mu literackiego Nobla w 1990 r. Camilo José Cela, galisyjski pisarz, uznał, że jest to ”triumf nie tylko wielkiego poety, ale i zwycięstwo języka hiszpańskiego”. Sama Akademia uznała, że Paz jest autorem ”pasjonującego dzieła literackiego o szerokich horyzontach, uformowanego przez sensualną inteligencję i integralny humanizm”. Podkreślono również różnorodność kultur, z jakich czerpał pisarz: kultury prekolumbijskie, hiszpańskich konkwistadorów, wschodnie.

Octavio Paz jawi się jako człowiek posiadający niezwykłą umiejętność dogłębnej analizy wielu tematów, a na temat jego twórczości można by napisać niejedną pracę naukową. Oddaję teraz głos innym wybitnym pisarzom:

Wyobraźcie sobie greckiego filozofa, rzymskiego trybuna, humanistę Renesansu, metafizycznego poetę, myśliciela Oświecenia, rewolucjonistę Żyrondy, romantycznego buntownika, poetę miłości, anarchistę, bohatera rozumu, świeckiego politeistę, gorliwego socjalistę, socjalistę rozczarowanego, niewygodnego liberała, zagorzałego krytyka. Wszystkie te nurty cywilizacji, i wiele innych, wszystkie razem, ucieleśnione i odtworzone przez jedną tylko osobę. To właśnie jest, w przybliżeniu, Octavio Paz1.

Imagínate un filósofo griego, un tribuno romano, un humanista del Renacimiento, un poeta metafísico, un sabio de la Ilustración, un revolucionario girondino, un rebelde romántico, un poeta del amor, un anarquista natural, un héroe de la razón, un politeísta secular, un fervoroso socialista, un socialista desencantado, un incómodo liberal, un crítico apasionado. Todas esas corrientes de civilización, y muchas más, asumidas, encarnadas, recreadas por una sola persona. Eso es, aproximadamente, Octavio Paz.

Enrique Krauze, pisarz meksykański

Octavio Paz jest jedną z wielkich postaci naszych czasów. Reprezentuje on sobą taki rodzaj humanizmu, który niestety już zanika, a jako promotor kultury jest niestrudzonym obrońcą wolności.

Mario Vargas Llosa

Octavio Paz jest wybitnym twórcą i myślicielem, wyśmienitym interpretatorem złożonej tożsamości kultury latynoamerykańskiej.

Arturo Ulsar Pietri, pisarz wenezuelski

Asia Humka

PS Octavio Paz był też po prostu człowiekiem. Podobno lubił „The Simpsons” 😉

_

1 Tłumaczenie własne

Źródła:
Historia de la literatura hispanoamericana, IV, José Miguel Oviedo
http://www.cesla.uw.edu.pl/www/images/stories/wydawnictwo/katalog_wydawniczy/dokumenty_robocze/cesla_dokumenty_robocze_01_OctavioPaz.pdf
http://www.biografiasyvidas.com/biografia/p/paz_octavio.htm
http://www.henciclopedia.org.uy/autores/Ciancio/Apuntespaz.htm
http://elpais.com/elpais/2014/02/12/eps/1392211100_271540.html
http://www.letraslibres.com/revista/convivio/octavio-paz-en-yucatan
http://archivo.larepublica.pe/05-09-2007/la-bronca-ideologica-de-paz-y-neruda
http://sobrehistoria.com/tlatelolco-matanza-estudiantil-en-mexico-68/

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *