Koniec Starej Republiki, koniec prezydenta
Dominacja dwóch stanów – São Paulo i Minas Gerais – oraz światowy kryzys końca lat dwudziestych, którego skutkiem było drastyczne obniżenie eksportu kawy, doprowadziły do upadku Starej Republiki. Ważną rolę odegrał również ruch młodych oficerów armii brazylijskiej, nazywanych później tenentes (porucznikami). Ruch domagał się m.in. uzdrowienia klasy politycznej, która była silnie skorumpowana, regulacji prawa pracy. Jednak bezpośrednią przyczyną końca Starej Republiki był spór o wybór prezydenta Brazylii. W listopadzie 1930 roku wybory przegrał Getúlio Vargas. Porażka nie przeszkodziła mu jednak w sięgnięciu po urząd prezydenta. Vargas zbuntował wojsko przeciwko prezydentowi elektowi, który był mocno popierany przez stan São Paulo i dokonując zamachu stanu przejął władzę jako tymczasowy prezydent. Warto dodać, że lata 1930-1931 w Ameryce Południowej zapisały się w kartach historii jako okres wielkich przemian politycznych. Poza Brazylią rządy zmieniły się w Argentynie, Boliwii, Chile, Ekwadorze i Peru.
Prezydent Vargas dążył do centralizacji władzy oraz intensywnej industrializacji i urbanizacji kraju. W 1934 roku uchwalono nową konstytucję. Zniesiono urząd wiceprezydenta. Znaczącym novum były konstytucyjne gwarancje praw socjalnych. Getúlio Vargas został wybrany przez Kongres na czteroletnią kadencję.
W listopadzie 1937 roku Vargas ogłosił nową konstytucję, która ustanawiała w Brazylii rządy autorytarne. Powodem takiego zachowania prezydenta było wprowadzenie stanu wyjątkowego, po tym jak zwolennicy prezydenta wykryli komunistyczny spisek antyrządowy. W wyniku takiej sytuacji rozwiązano Kongres, a władzę przejęli wojskowi. Ogłoszenie nowej konstytucji dało początek okresu tzw. Nowego Państwa (Estado Novo). Zmiany jakie przynosiła konstytucja to przede wszystkim: kadencja prezydenta miała trwać 6 lat, Senat zastąpiono Radą Federalną, powołano Radę Gospodarki Narodowej, która stała się odtąd jedną z najważniejszych izb parlamentu. Vargas wprowadził także zakaz strajkowania oraz rozwiązał wszystkie partie polityczne.
Mimo zapisanej w konstytucji sześcioletniej kadencji Vargas był prezydentem aż do 1945 roku. Wielkie niezadowolenie społeczeństwa sprawiło, że prezydent zrzekł się władzy, jednak pozostał aktywny w życiu politycznym. We wrześniu 1946 roku ogłoszono kolejną konstytucję, która przywróciła w Brazylii system demokratyczny. Władza ustawodawcza składała się z dwuizbowego parlamentu. Prezydent miał być odtąd wybierany w wyborach powszechnych. Najpoważniejszymi stronnictwami były wówczas Partia Społeczno-Demokratyczna (sic!) i Brazylijska Partia Pracy. Obie partie zawiązane były pod auspicjami Vargasa. Przeciwnicy prezydenta utworzyli Unię Demokratyczno-Narodową, która stanowiła trzecią siłę w parlamencie.
Po II wojnie światowej sytuacja gospodarcza w kraju pogarszała się, również warunki bytowe Brazylijczyków w znacznym stopniu uległy pogorszeniu. To sprzyjało populizmowi i ponownie coraz większej popularności prezydenta Vargasa, który wspierany przez Partię Społeczno-Demokratyczną i Brazylijską Partię Pracy, został w 1951 roku prezydentem Brazylii. Kadencja trwała trzy lata. W parlamencie z dnia na dzień rosła opozycja przeciwko ówczesnemu prezydentowi, który również tracił poparcie u wojska. W sierpniu 1954 roku presja, by Vargas podał się do dymisji, osiągnęła apogeum. Prezydent Vargas nie chciał się ugiąć i ustąpić ze stanowiska. Ostatecznie popełnił samobójstwo.
Aleksandra Dunin
Źródło: Piotr Łaciński, Państwo i polityka w Ameryce Łacińskiej, Warszawa 2013.