Dane statystyczne
Nie wszyscy zdają sobie z tego sprawę, ale 3 maja obchodzimy nie tylko polskie Święto Konstytucji, ale także Światowy Dzień Wolności Prasy. To międzynarodowe święto zostało ustanowione w 1993 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.
Niestety Ameryka Łacińska nadal stanowi jeden z najmniej bezpiecznych regionów świata dla dziennikarzy, którzy muszą mierzyć się z próbami uciszenia, cenzurą, groźbami, atakami fizycznymi oraz karami prawnymi.
Według raportu UNESCO w Afryce i krajach arabskich w latach 2016-2020 liczba zamordowanych reporterów zmniejszyła się o połowę w porównaniu do okresu 2011-2015. Niestety w regionie Ameryki Łacińskiej i Karaibów liczba ta pozostała praktycznie bez zmian (122 i 123 osoby zamordowane).
Od 2020 wychodzi Índice de Chapultepec, coroczny raport przygotowany przez Sociedad Interamericana de Prensa (SIP), w którym przedstawiona zostaje sytuacja wolności prasy i słowa w regionie obu Ameryk. Ostatni raport pojawił się w maju 2022 roku. Został przygotowany przez grupę ponad 150 ekspertów, w tym dziennikarzy, naukowców oraz prawników specjalizujących się w wolności słowa. Kraje zostały przydzielone do następujących kategorii: pełna wolność słowa, niewielkie ograniczenia, częściowe ograniczenia, wysokie ograniczenia oraz brak wolności słowa.
Do pierwszej kategorii zostały zaliczone zaledwie dwa państwa: Kanada oraz Jamajka. Stosunkowo dobrze została też oceniona sytuacja w Urugwaju, Chile, Paragwaju, Panamie, Kostaryce i USA oraz na Dominikanie (niewielkie ograniczenia). Do państw z częściowymi ograniczeniami zaliczono Kolumbię, Peru, Ekwador, Argentynę, Honduras, Brazylię, Boliwię, Meksyk i Salwador. Natomiast w kategorii wysokie ograniczenia znalazła się tylko Gwatemala.
Jako państwa bez wolności słowa uznane zostały Kuba, Wenezuela oraz Nikaragua. Co więcej, Nikaragua została uznana najgorszym krajem regionu dla zawodu dziennikarza. W raporcie SIP wspomina o 300 atakach na dziennikarzy i ponad 700 atakach na media społecznościowe, których dokonały władze.
Podobnie sytuację ocenia organizacja Reporterzy bez Granic, która we Wskaźniku Wolności Prasy na 2022 rok wskazała Kubę na 173., Nikaraguę na 160. i Wenezuelę na 159. miejscu wśród 180 badanych państw. Nisko oceniono również Honduras (165. miejsce), Kolumbię (145. miejsce), Meksyk (127. miejsce) oraz Gwatemalę (124. miejsce). Najwyżej wśród państw regionu, bo aż w czołowej dziesiątce, znalazła się Kostaryka, której przyznano 8. miejsce. Wysoko oceniono także sytuację w Argentynie (29. miejsce) oraz na Dominikanie (30. miejsce).
Sytuacja wolności prasy w Gwatemali
Eksperci zwracają uwagę na pogarszające się położenie dziennikarzy w Gwatemali. Pod koniec marca bieżącego roku Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka (Comisión Interamericana de Derechos Humanos) opublikowała komunikat prasowy, w którym wyraziła swój niepokój wobec sytuacji wolności prasy w środkowoamerykańskim państwie. Zwracali uwagę na to, że wytaczane się procesy przeciwko reporterom, którzy badają tematy interesu publicznego.
Najwięcej kontrowersji wzbudziła sprawa uznanego międzynarodowo dziennikarza José Rubéna Zamory Marroquína. Za swoją pracę Zamora Marroquín otrzymał między innymi nagrody International Press Freedom Award w 1995 roku, World Press Freedom Hero w 2000 roku, a także Międzynarodową Nagrodę Dziennikarską Króla Hiszpanii w 2021 roku. W latach 90. w swojej ojczyźnie założył trzy dzienniki, w tym popularne El Periódico w 1996 roku.
Właśnie na łamach El Periódico Zamora Marroquín krytykował rządy prezydenta Alejandro Giammatteiego, którego oskarżał między innymi o korupcję. W lipcu 2022 roku dziennikarz został zatrzymany pod zarzutem prania pieniędzy. Do aresztowania doszło pięć dni po tym, jak w El Periódico pojawił się obszerny artykuł potępiający działalność licznych funkcjonariuszy publicznych w rządzie Giammatteiego.
O uwolnienie reportera i oczyszczenie go z zarzutów wnosiły liczne organizacje międzynarodowe, w tym Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka, Komitet Przeciwko Torturom, Czerwony Krzyż, Komitet Obrony Dziennikarzy oraz samo SIP. W komunikacie prasowym przedstawiciel SIP Jorge Canahuati zwrócił uwagę na fakt, że Zamora Marroquín mierzył się z problemami prawnymi przeszłości, kiedy opisywał skorumpowanie poprzednich rządów. Za Gwatemalczykiem wstawili się także światowej sławy pisarze, wśród nich autor “Szatańskich wersetów” Salman Rushdie, Dominikańczyk Junot Diaz czy pochodzący z Nikaragui Sergio Ramírez.
Przez 9 miesięcy Zamora Marroquín przetrzymywany był w odosobnieniu. 3 maja 2023 roku rozpoczął się jego proces. Oskarża się go nie tylko o pranie pieniędzy, ale także o szantaż oraz płatną protekcję, jednak zdaniem obrońców praw człowieka i działaczy na rzecz wolności prasy, zarzuty te są tylko odwetem za działalność Zamory Marroquína. Dziennikarzowi grozi do 20 lat więzienia. Szokuje także fakt, że Zamora Marroquín będzie musiał… bronić się sam. Dwóch prawników zrezygnowało z reprezentowania go przed sądem, swoją decyzję argumentując nieprawidłowościami w procesie.
O krytycznej sytuacji w Gwatemali informuje także organizacja Human Rights Watch. HRW zwraca uwagę na pogarszający się stan demokracji za rządu Giammatteiego, w tym na położenie prasy. Stowarzyszenie Dziennikarzy w Gwatemali doniosło o 66 przypadkach ataków, prześladowań i prawnego karania publicystów w ciągu pierwszej połowy 2022 roku. Do jednej z takich sytuacji doszło w kwietniu 2022, kiedy dziennikarz Juan Luis Font musiał uciec z kraju po tym, jak opisał skorumpowanie byłego ministra komunikacji, infrastruktury i mieszkalnictwa Alejandra Sinibaldiego. Jednak do największej tragedii doszło w przypadku Orlando Villanuevy, który 8 marca został zastrzelony przez do dziś niezidentyfikowanych napastników.
Autorką artykułu jest Klaudia Dink z Koła Naukowego Ameryki Łacińskiej i Karaibów UW.
Źródła:
https://rsf.org/es/classement/2022/américa
El periodismo es un bien común: tendencias mundiales en libertad de expresión y desarrollo de los medios: informe mundial 2021/2022 (dostęp online: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000379826_spa)
https://ijnet.org/es/story/el-ocaso-de-la-libertad-de-prensa-en-guatemala
https://es-us.noticias.yahoo.com/inicia-juicio-periodista-josé-rubén-212127364.html
https://es-us.noticias.yahoo.com/guatemala-inicia-juicio-periodista-crítico-213710732.html
https://www.vozdeamerica.com/a/situacion-de-libertad-de-expresion-en-guatemala-cidh/6803105.html
https://www.hrw.org/es/world-report/2023/country-chapters/guatemala#136cc5
Przy słusznie nagłośnionym i obchodzonym uroczyście dniu upamiętniającym Konstytucję 3 mają, zaginęły gdzieś informacje o dniu niezwykle ważnym dla idei przez tą Konstytucję głoszonych
– wolności słowa. Jak wynika z opracowania Klaudii Dink są to wartości uniwersalne nie znające granic.
Sądzę, że będę wyrazicielem tych wszystkich dziennikarzy, którzy w różnych rejonach świata, narażają życie dla prawdy jeżeli powiem: dzięki Klaudia.