W dziecięcej kreskówce „Ciekawski George” tytułowa małpka postanowiła spróbować swego szczęścia, sadząc pestkę awokado w małej doniczce. W efekcie wyrosło z niej okazałe drzewko zwane Antonio. Jak się okazuje, bajki mogą pełnić funkcję edukacyjną, bo po obejrzeniu wspomnianej bajki pewien pięcioletni chłopiec postanowił pójść w ślady przedstawiciela naczelnych i, przyrządzając wspólnie z rodzicami guacamole, przejął pestkę awokado, z której również wyrosło drzewo.
Awokado fachowo zwie się smaczliwką wdzięczną. Pochodzi z Meksyku i Gwatemali. Prawdopodobnie pojawiło się tam 8-10 tys. lat p.n.e., a zostało udomowione ok. 5 tys. lat p.n.e. Pierwotne ludy Mezoameryki jeszcze w okresie zbieracko-łowieckim włączyły awokado do swojej diety. Z czasem stało się ono ważnym elementem lokalnych kultur, co jest widoczne w zachowanych źródłach (np. 14. miesiąc kalendarza majańskiego był zwany kankin i został zobrazowany jako drzewo awokado). Nie dość, że stanowiło wartościowy składnik jadłospisu, to jeszcze było towarem wymiany handlowej, a w cywilizacji azteckiej niekiedy formą opłaty trybutu (podobnie jak ziarna kakaowca).
Nazwa awokado wywodzi się z języka náhuatl i oznacza „jądro” z uwagi na kształt, przypominający męskie narządy płciowe. Z języka quechua wywodzi się inna nazwa – palta – i najczęściej jest używana w Argentynie, Chile, Peru i Urugwaju. Współcześnie istnieje ok. 85 gatunków awokado i większość z nich rośnie między południem USA a Chile, chociaż znane są też rośliny kanaryjskie i południowoazjatyckie. Trzy najbardziej popularne odmiany uprawne to mexicana, guatemalteca oraz antillana. Awokado cenione jest za smak, kremową konsystencję, piękny kolor i liczne wartości odżywcze.
Hiszpanie, którzy przybyli do Nowego Świata, chłonęli wszystko, co nowe i namiętnie opisywali to w swoich dziennikach. Nie inaczej było w przypadku smaczliwki wdzięcznej. Zachwycali się smakiem nowo odkrytego owocu, porównywali go do dobrze sobie znanych gruszek, fig czy pomarańczy i rozwodzili się nad niesamowicie pysznym smakiem zielonego skarbu. Smaczliwka szybko podbiła podniebienia Europejczyków, a współcześnie jest importowana na cały świat. „Głód awokado” jest szczególnie widoczny w USA. Tam upodobano sobie przede wszystkim odmianę Hass o ciemnej skórce. W Ameryce stało się przekąską na miarę piwa na Oktoberfest czy truskawek ze śmietaną podawanych podczas Wimbledonu. Z awokado w trakcie Super Bowl (meczu o mistrzostwo ligi futbolu amerykańskiego NFL) podaje się niewiarygodnie dużo porcji guacamole. Ilości liczone są w milionach kilogramów!
Ogromny światowy popyt na ten wartościowy owoc niesie ze sobą liczne problemy. Niszczenie lasów pod uprawy i organizowanie nielegalnych plantacji na terenach parków narodowych prowadzi do zaburzenia funkcjonowania ekosystemu i źle wpływa na bioróżnorodność środowiska. Stosowanie toksycznych środków ochrony roślin i chemicznych nawozów przyczynia się do zanieczyszczenia gleby i wód gruntowych oraz szkodzi całej florze i faunie – tym człowiekowi.
Niestety awokado okazało się być towarem konfliktowym. W Meksyku jego uprawa od wielu lat przynosi znaczne dochody. Gwałtowny wzrost sprzedaży został zapoczątkowany dzięki Północnoamerykańskiemu Układowi Wolnego Handlu (ES: El Tratado de Libre Comercio de América del Norte – TLCAN; EN: North American Free Trade Agreement – NAFTA) zawartemu między Meksykiem, USA i Kanadą. To „trójporozumienie”, które weszło w życie w 1994 r., pozwoliło na eksport meksykańskich owoców do Ameryki Północnej. Początkowo amerykańscy plantatorzy byli przeciwni ustawie, gdyż obawiali się, że kalifornijskie awokado zostanie wyparte przez meksykańskie. Smaczliwka, jako produkt sezonowy zimą nie była dostępna dla północnoamerykańskich konsumentów, a w tej chwili jest sprzedawana przez okrągły rok. Dostępny w sklepach towar pochodzi głównie z Meksyku, jednak Kalifornijczycy też nie narzekają na zbyt.
Biznes meksykański można spokojnie nazywać zielonym i to nie tylko ze względu na kolor owoców czy drzew. Nie chodzi tu nawet o to, że aguacate to potoczna nazwa drogocennego szmaragdu w kształcie łezki. W latach 1994-2018 roczne spożycie awokado na jednego mieszkańca Stanów Zjednoczonych wzrosło o ponad 500%. W 2018 r. wartość eksportu smaczliwki do USA wyniosła 2,5 mld zielonych dolarów amerykańskich. Wprost mówi się o „oro verde”, czyli „zielonym złocie”. Tak ogromne pieniądze zainteresowały lokalne kartele narkotykowe, które na różne sposoby próbują się dorobić na tej zyskownej sytuacji. Głównie porywają pracowników plantacji lub członków rodzin plantatorów, żądając okupu za ich uwolnienie, atakują kierowców przewożących towar lub (w nieco łagodniejszy sposób) po prostu pobierają „opłaty za ochronę” według lokalnych taryfikatorów. Dzień przed tegorocznym finałem Super Bowl import awokado z Meksyku został wstrzymany, gdyż amerykański inspektor bezpieczeństwa roślin otrzymał groźby od kartelu Jalisco. Menu obowiązujące na najważniejszym sportowym wydarzeniu w kraju nie zostało zagrożone – owoce do przyrządzania guacamole zostały wysłane wcześniej.
Problem jest poważny, jednak dla mieszkańców stanu Michoacán, który jest największym producentem awokado w kraju, praca na plantacji to gwarancja utrzymania rodziny. Z tego powodu, zamiast zrezygnować z ryzykownego zajęcia, część ludności stworzyła cywilną ochronę plantacji – Pueblos Unidos. Uzbrojeni i zamaskowani patrolują drogi oraz kontrolują przejeżdżające auta, by kartele trzymały się z daleka. Co prawda ich działalność nie jest zgodna z prawem, dlatego też w połowie 2021 r. władze zaczęły dążyć do rozbrojenia organizacji. Z innymi okolicznościami wiąże się uprawa smaczliwki w Chile, które jest obecnie trzecim największym eksporterem tego owocu na świecie. Awokado preferuje klimat ciepły i wilgotny, wymaga też intensywnego podlewania od stycznia do marca, a niektóre chilijskie regiony cierpią na deficyt wody. Prowincja Petorca, która jest krajowym potentatem w uprawie „oro verde”, od wielu lat zmaga się z suszą. Rzeki i kanały wyschły, a mieszkańcy korzystają z wody dowożonej w beczkowozach. W pewnym sensie woda jest tam reglamentowana, bo jak się okazuje, prawo chilijskie do niedawna miało pewne luki. Podczas gdy w Polsce większość wód śródlądowych i podziemnych należy do Skarbu Państwa, to w Chile, zgodnie z El Código de Aguas Chileno z 1981 r., rzekę można kupić lub sprzedać. Część lokalnych cieków wodnych należy do prywatnych właścicieli. Prawo do wody jest oddzielone od praw własności ziemi, co oznacza, że właściciel pola może nie mieć praw do strumyka, który płynie przez jego teren. Ponadto plantatorzy dopuszczają się niekiedy kradzieży wody, m.in. poprzez przechwytywanie wód podziemnych i tworzenie prywatnych zbiorników retencyjnych, co doprowadza do wysychania rzek. Mieszkańcy prowincji Petorca założyli organizację MODATIMA, której celem jest walka o prawo do dostępu do wody dla zwykłych ludzi. Niejednokrotnie ich działania spotykają się z groźbami ze strony właścicieli plantacji.
W tej całej kiepskiej sytuacji pojawiło się światełko w tunelu – w kwietniu 2022 r. (po 11 latach debat) ogłoszono reformę „Kodeksu Wodnego”. W swojej nowej wersji dokument gwarantuje, że dostęp do wody jest prawem wszystkich ludzi, zwraca uwagę na kluczowe znaczenie wody dla całego ekosystemu i określa kroki, jakie zostaną podjęte w celu ochrony środowiska naturalnego. Stopniowe wdrażanie nowego porządku ma przyczynić się do sprawiedliwego użytkowania zbiorników wodnych i polepszenia sytuacji środowiskowej w Chile.
Niesamowity światowy szał na awokado sprawił, że niektóre regiony Ameryki Łacińskiej znacznie się rozwinęły, a lokalna ludność znalazła stabilne zatrudnienie. Jednak druga strona medalu to dewastacja środowiska naturalnego, nierówności społeczne, a nawet poważne przestępstwa. Co prawda do Polski rzadko trafia awokado meksykańskie lub chilijskie. Najczęściej możemy zakupić owoce z Peru, Hiszpanii, Izraela, RPA i Kolumbii. Jak wiadomo, to konsumenci kształtują rynek, więc skoro mamy wybór, dobrze jest kupować owoce hiszpańskie lub izraelskie, by zmniejszyć ślad węglowy i nie przyczyniać się do procederów, mających miejsce po drugiej stronie globu. Możemy też, idąc za przykładem wspomnianego na wstępie pięciolatka, spróbować uprawiać awokado w domu, by zobaczyć, ile czasu, pracy i wody wymaga wyhodowanie okazałego drzewka.
Morał z tej historii jest taki, że wszyscy – producenci, pośrednicy i konsumenci – powinni pamiętać, że nie dziedziczymy ziemi po przodkach, lecz pożyczamy ją od następnych pokoleń.
Monika Żukiewicz-Korolczuk
Bibliografia:
- ¿Agua o aguacates? El conflicto por la palta, el “oro verde” de Chile, https://www.youtube.com/watch?v=VhaiClpvNtg&ab_channel=BBCNewsMundo, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Aguacate, [w:] https://dle.rae.es/aguacate?m=form, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Avocados from Mexico – Big Game Commercial 2022, https://www.youtube.com/watch?v=lEEFBXx8VBI , [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Crisis del agua en Petorca: Los requerimientos hídricos no se condicen con la disponibilidad, https://www.emol.com/noticias/Tecnologia/2018/03/29/900523/Crisis-del-agua-en-Petorca–Los-requerimientos-hidricos-no-se-condicen-con-la-disponibilidad.html, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Curious George Antonio, the Avocado – Curious Clouds, https://www.youtube.com/watch?v=i-V0KeB6OrQ&ab_channel=VioletaMarculescu, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- El nuevo Código de Aguas de Chile: golpe de timón hacia la rectoría del Estado y el cuidado de la vida, https://www.gob.mx/imta/es/articulos/el-nuevo-codigo-de-aguas-de-chile-golpe-de-timon-hacia-la-rectoria-del-estado-y-el-cuidado-de-la-vida?idiom=es, [dostęp z dnia 21.09.2022].
- El verdadero costo de producir aguacates en México, https://businessinsider.mx/comercio-aguacate-valioso-carteles-de-droga_politica/, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- El verdadero costo de producir aguacates en México, https://www.youtube.com/watch?v=_mlqYLYWvls&ab_channel=BusinessInsiderM%C3%A9xico, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Globalny rynek awokado, https://www.fresh-market.pl/informacje/wiadomosci/globalny-rynek-awokado, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- How Did Avocados Become the Official Super Bowl Food?, https://www.smithsonianmag.com/arts-culture/how-did-avocados-become-the-official-super-bowl-food-8332793/, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Import awokado po II kw. 2021 r., https://www.fresh-market.pl/informacje/wiadomosci/import-awokado-po-ii-kw-2021-r-, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- La guerra por el Aguacate: deforestación y contaminación imparables, https://metapolitica.news/2019/06/17/la-guerra-por-el-aguacate-deforestacion-y-contaminacion-imparables/?fbclid=IwAR06xzSlwQljJr5fMeQsmXjE5dXBgUwlsGI4lrdryMQFz3PwazLosXAIAqM, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- La palta chilena insostenible: Dejando a pueblos enteros sin agua y secando ríos, https://www.lr21.com.uy/ecologia/1403221-palta-aguacate-hass-chile-impacto-ambiental-petorca-bbc-documental, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- México: la sangrienta batalla por los aguacates, https://www.dw.com/es/m%C3%A9xico-la-sangrienta-batalla-por-los-aguacates/a-52625865, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Miller Llana S., Super Bowl success story: Mexico’s avocados, https://www.csmonitor.com/World/Americas/2009/0131/Super-Bowl-success-story-Mexico-s-avocados, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Palta, [w:] https://dle.rae.es/palta?m=form, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Pueblos Unidos debe ser desarmado, las autodefensas no existen en la ley: ARB, https://diarioabcdemichoacan.com.mx/lasnoticias/pueblos-unidos-debe-ser-desarmado-las-autodefensas-no-existen-en-la-ley-arb/, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Pueblos Unidos: el grupo de autodefensas que le hace frente al CJNG será desarmado por las autoridades, https://www.infobae.com/america/mexico/2021/06/29/pueblos-unidos-el-grupo-de-autodefensas-que-le-hace-frente-al-cjng-sera-desarmado-por-las-autoridades/, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Reforma al Código de Aguas, https://reformacodigodeaguas.carey.cl/, [dostęp z dnia 21.09.2022].
- Shortly before the Super Bowl, the U.S. suspends avocado imports from Mexico, https://www.npr.org/2022/02/13/1080497606/super-bowl-us-mexico-avocado-imports?t=1656358652558, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Światowy rynek awokado, https://www.fresh-market.pl/wg/owoce/awokado/swiatowy-rynek-awokado-1347963227, [dostęp z dnia 01.07.2022].
- Wojna o awokado, s. 2, odc. 1 serialu Rotten, USA 2019.