Wyobraź sobie, że masz przed sobą ceramiczną trąbkę, która liczy sobie jakieś 1500 lat i zaraz zaczniesz na niej grać. Historyczny instrument, który trzymasz w ręku, jest jednym z eksponatów Muzeum Narodowego w Meksyku i pochodzi z półwyspu Jukatan, gdzie 2000 lat temu rozpowszechniła się kultura majów.
„Universo Sonoro Maya” to projekt Franciski Zalaquett, wspierany przez Uniwersytet w Meksyku (UNAM), którego celem jest odzyskanie i rekonstrukcja dźwięków cywilizacji Mezoameryki. Z tego powodu grupa archeologów, muzyków, lingwistów i historyków przemierza południe Meksyku w poszukiwaniu dawnych instrumentów i rejestruje dźwięki przyrody, które od zawsze były nieodłączną częścią kultury indiańskiej. A wszystko po to, by ocalić ją od zapomnienia i przy pomocy współczesnej techniki, utrwalić jej brzmienie.
To, co początkowo miało być tematem pracy doktorskiej Zalaquett, dało początek archiwum dokumentującemu dźwięki instrumentów indiańskich. W 2011 roku Muzeum w Meksyku dało zgodę Francisce na zarejestrowanie dźwięk „prastarej” trąbki. Wydarzenie to skomentowała następująco: „Nigdy nie słyszałam czegoś podobnego. Dźwięk, który wydaje, szokuje dziwnością swojego brzmienia”.
Praca badaczy przy tym projekcie nie należy do najłatwiejszych. Jedną z największych trudności, z którą badacze zetknęli się podczas rejestracji dźwięków był… brak nut! Współcześni muzycy przyzwyczajeni do pięciolinii i skali z trudem odtwarzali melodie, ponieważ technika gry na tych instrumentach jest im nieznana. Aby lepiej zrozumieć ich działanie, naukowcy czerpali wiedzę z różnych źródeł. Ważnych wskazówek udzielili im garncarze, którzy przybliżyli naukowcom sposób wyrobu ceramicznych instrumentów. Badacze udali się również do muzyków pochodzenia indiańskiego, jednak ci podkreślają, że z biegiem czasu tradycje się zatraciły. „Rekonkwista hiszpańska w zasadzie położyła kres muzykalności ludów tych ziem”. Na dodatek, aby lepiej poznać i zrozumieć te zabytkowe instrumenty, grupa kierowana przez Zalaquett wykonuje zdjęcia rentgenowskie, które dostarczają im informacji na temat tego, jak kształtuje się w nich dźwięk.
Obecnie nagrania i wyniki badań grupy prowadzonej przez Zalaquett, można znaleźć na specjalnie stworzonym dla tego projektu portalu, prowadzonym przez Uniwersytet w Meksyku. Na stronie internetowej znajdziemy ponad 300 nagrań, jak i interaktywną grę, która pozwoli nam skomponować naszą własną melodię z nagrań zebranych przez badaczy, a później zapisać ją na naszym odtwarzaczu.
Katarzyna Waś
Źródła:
Jon Martín Cullell: “De trinos y trompetas: a la caza del sonido milenario de los mayas” (21.03.2019), https://elpais.com/internacional/2019/03/15/la_serpiente_emplumada/1552606993_058497.html
Universo Sonoro Maya – presentación (21.03.2019), http://www.universosonoromaya.unam.mx/index.php?page=presentacion2&m=5