Reportaże o Ameryce Łacińskiej zwykle cieszą się w Polsce dość żywym zainteresowaniem czytelników. Stąd też kapituła Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego nie zapomina o tym regionie świata. Finalistami tej nagrody w ubiegłych edycjach byli: kubańska dziennikarka Yoani Sánchez (za reportaż Cuba libre. Notatki z Hawany, tł. Joanna Wachowiak-Finlaison, W.A.B), brytyjski dziennikarz i reporter Ed Vulliamy (za książkę Ameksyka. Wojna wzdłuż granicy, tł. Janusz Ochab1, Czarne), Amerykanin Mark Danner (za Masakrę w El Mozote. Opowieść o deprawacji władzy, tł. Krzysztof Umiński, Wielka Litera), brazylijski lekarz i reporter Drauzio Varella (za reportaż Ostatni krąg. Najniebezpieczniejsze więzienie Brazylii tł. Michał Lipczyc, Czarne) oraz Argentyńczyk Martín Caparrós (za Głód, przełożony przez Martę Szafrańską-Brandt2, Wydawnictwo Literackie).
Warto również odnotować, że w finałowej dziesiątce XI edycji Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego, ogłoszonej na początku marca tego roku, znalazły się aż dwa reportaże opowiadające historie mieszkańców Ameryki Środkowej.
Pierwszym z nich jest książka Alberta Arce „Telefon obwieszcza śmierć. Zapiski korespondenta w Hondurasie” (tł. Jerzy Wołk-Łaniewski, wydawnictwo Post Factum). To reportaż o trudnym do przerwania łańcuchu bestialstwa i przemocy, w którym ogniwami są przede wszystkim członkowie gangów narkotykowych, ale pośrednio również wolno pracujące sądy oraz przedstawiciele służb mundurowych, którzy są zarówno katem, jak i ofiarą, gdyż pomimo braku funduszy i odpowiedniej ilości rąk do pracy, muszą występować w mediach z wyuczonymi formułkami na ustach, co niejednokrotnie pcha ich do wymierzania sprawiedliwości na własną rękę. Ponadto, w sercu tej okrutnej rzeczywistości, są zwykli, żyjący w ciągłym strachu mieszkańcy kraju, ci najbiedniejsi, najbardziej bezbronni, zmuszeni do ciągłej ucieczki przed oprawcami.
Wraz z autorem poznajemy swoistą topografię strachu i przemocy Hondurasu. Zaglądamy do stolicy kraju Tegucigalpy i najbardziej niebezpiecznego miasta świata według statystyk, czyli San Pedro Sula. Zanurzamy się też w atmosferę mniejszych miasteczek i wsi, pozornie ukrytych w gęstej roślinności. Pozornie, bo jak można przekonać się po lekturze tego reportażu, przed przemocą, bezsilnością i strachem nie zawsze da się skryć.
O przemocy i ucieczce opowiada też druga nominowana w tej edycji do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego książka, czyli „Bestia. O ludziach, którzy nikogo nie obchodzą” (tł. Tomasz Pindel, wydawnictwo Post Factum) salwadorskiego dziennikarza Óscara Martíneza, przemierzającego szlak nielegalnych imigrantów z Ameryki Środkowej do Stanów Zjednoczonych. Na kartach tego reportażu przeplatają się różne motywacje wyjazdów z rodzinnego kraju – od biedy, chęci dołączenia do rodziny, która już dawno wybrała życie poza ojczyzną, aż po strach przed gangami, czy po prostu wykolejenie się na życiowych zakrętach. Jednakże dla wszystkich bohaterów książki Martíneza zdaje się istnieć wspólny mianownik. Jest nim ucieczka od życia na marginesie, aby móc wyrwać kartkę przeszłości i zacząć kreślić nową, lepszą. A w tym przypadku synonimem lepszego życia jest mityczna północ, czyli Stany Zjednoczone.
Niemniej jednak, aby tam dotrzeć, trzeba pokonać długą, wieloetapową i wycieńczającą drogę przez Meksyk, najeżoną wieloma niebezpieczeństwami. Nawet na dachu tytułowej Bestii, czyli pędzącego pociągu, nie można czuć się bezpiecznie. Nawet tam królują terror, bezprawie i niepewność. Zresztą, doświadczenie przemocy tak naprawdę nie ma końca, ponieważ, jak udowadnia autor, głęboka trauma na zawsze pozostaje w sercach tych, którzy przemierzali tę diabelną trasę.
28 marca 2020 ogłoszono listę pięciu finalistów. Wśród nich znalazł się reportaż Óscara Martíneza. Nominację za przekład otrzymał także tłumacz Martíneza, Tomasz Pindel. Finałowa gala do tej pory miała miejsce podczas Warszawskich Targów Książki, ale w związku z pandemią koronawirusa będzie ona transmitowana jedynie online. Ostateczny werdykt poznamy w drugiej połowie maja.
Joanna Jasłowska
1 W IV edycji książka „Ameksyka. Wojna wzdłuż granicy” zdobyła główną nagrodę, a Janusz Ochab został wyróżniony za przekład tego reportażu.
2 W VIII edycji Marta Szafrańska-Brandt znalazła się wśród trzech nagrodzonych tłumaczy za najlepszy przekład.